اختلال وسواس فکری عملی (OCD) یک اختلال روانشناختی است که با افکار و اعمال وسواسی مشخص می شود. قبل از ادامه ی این متن، باید اشاره کنم که شناسایی وسواس فکری عملی بدون شناخت بیشتر فرد و محیطش امکان پذیر نیست. مثال های زیر در مورد تشخیص OCD تنها با هدف شرح آن ارائه شده اند.

افکار وسواسی

افکار وسواسی افکار ناخوانده تکرارشونده ای هستند (افکاری که می توانند در قالب تخیلات یا تکانه ها نیز باشند). لغت «ناخوانده» را به خاطر داشته باشید. افکار وسواسی ناخوشایند و ناخواسته هستند. آنها اضطراب بالایی را جرقه می زنند. در واقع به دلیل پریشانی که افکار وسواسی ایجاد می کنند، افراد می کوشند که آنها را نادیده بگیرند و یا با افکار و اعمالی دیگر آنها را «خنثی» کنند (که در مورد این بعداً بیشتر توضیح خواهم داد).

اجازه بدهید در مورد افکار وسواسی به چند مثال اشاره کنم:

• ـ والدی که مکرراً فکر می کند که باید کودکش را در زمان خواب بکشد.
• ـ فرد غیر هم جنسگرایی که تخیلات تکرار شونده ای در مورد درگیر شدن در رابطه جنسی هم جنسگرایانه دارد.
• ـ مرد جوانی که به هنگام رانندگی برای هدایت ماشینش به درون ترافیک احساس اجبار می کند.
• ـ مامور پلیسی که در افکار ناخوانده اش تصور می کند که شاید از کشتن افراد بی گناه لذت می برد.

افراد مثال های بالا به دلیل افکار و تکانه های تکرار شونده شان، وحشت زده و پریشان خاطر می شوند. آنها از وسواس هایشان لذت نمی برند و با آنها همسان سازی نمی کنند. اکنون مثال های زیر را در نظر بگیرید. آیا فکر می کنید این ها نیز فکر وسواسی هستند؟

• ـ بازی کردن دوباره و دوباره ی بازی ویدئویی
• ـ چک کردن ایمیل چندین بار در طول روز
• ـ افکار تکرارشونده در مورد اینکه چقدر دیگری مهم تان را دوست دارید.
• ـ یادآوری مکرر صحنه ای زیبا از یک فیلم
• ـ فکر کردن منظم در مورد شعر عمیقا احساسی یکی از موسیقی های جدید مشهور
• ـ اشتیاق قوی برای در آغوش کشیدن یک دوست

دو مثال اول اعمالی بدنی هستند در نتیجه نمی توانند فکر وسواسی باشند. بقیه ی مثال ها نیز فکر وسواسی نیستند، مگر آنکه تکانه یا افکار ناخوانده باشند و منجر به پریشانی زیادی شوند. یادآوری خودخواسته ی شعری زیبا یا نمایش مجدد صحنه ای زیبا از یک فیلم با تجربه ی رویدادهای ذهنی ناخوانده یکسان نیست. و افکار تکرارشونده در مورد اینکه چقدر همسرتان را دوست دارید احتمالا تجربه ای خوشایند است نه آزاردهنده.

اعمال وسواسی

همانطور که ذکر کردم مردم معمولاً تلاش می کنند که افکار وسواسی شان را نادیده بگیرند و یا خنثی سازند. آنها چگونه این کار را انجام می دهند؟ از طریق اجرای اعمال وسواسی.

اعمال وسواسی، اعمال رفتاری یا ذهنی تکراری هستند که به منظور کاستن از پریشانی و اضطراب همراه با افکار وسواسی و یا جلوگیری از پیامدی وحشتناک انجام می شوند. اعمال وسواسی مستقیماً به افکار وسواسی مرتبط نمی شوند و یا به وضوح افراطی هستند.

تعدادی مثال در مورد اعمال وسواسی ارائه خواهیم کرد:

• ـ هر بار که در مورد آسیب رساندن به کودکتان فکر می کنید، ۶۶ بار «دور شو ای شیطان» را تکرار کنید.
• ـ برای آنکه مطمئن شوید که درها را واقعا قفل کرده اید بیش از یک ساعت از روز را به قفل کردن و باز کردن درهای منزل، اداره و یا حتی ماشین تان بگذرانید.
• ـ شستن دست ها چندین بار در طول روز و برای مدتی طولانی، طوری که در پایان روز دو ساعت را به شستن دست هایتان اختصاص داده باشید.
• ـ بیش از بیست بار اتاق تان را ترک کنید و به آشپزخانه برگردید تا مطئن شوید که گاز را خاموش کرده اید زیرا نمی توانید به حافظه تان اعتماد کنید.
• ـ دوش گرفتن تشریفاتی با هر باری که خیال و تصویر رابطه جنسی همجنس گرایانه به ذهنتان خطور کند.

حالا در مورد مثال های زیر فکر کنید، آیا فکر می کنید که اینها نیز اعمالی وسواسی هستند؟

• ـ یک ورزشکار حرفه ای که چهار ساعت از روز را به تمرین کردن یک عادت ورزشی اختصاص می دهد.
• ـ هر شب قبل از رفتن به رختخواب انجام عادت یک ساعته دوش گرفتن، کرم صورت، نخ دندان کشیدن و شانه زدن مو و ریلکس کردن.
• ـ بیش از صد یا دویست بار بازخوانی یک شعر یکسان در طول روز برای حفظ کردن آن.
• ـ انجام یک مراسم معنوی/مذهبی از صبح تا ظهر

پاسخ این است که این ها اعمال وسواسی نیستند. یک راه برای تشخیص یک عمل وسواسی این است که تلاش کنید هدف آن عمل را دریابید و ببینید که آیا هدف آن منطقی است. برای نمونه از یک بازیکن حرفه ای فوتبال انتظار می رود که چندین ساعت در طول روز تمرین کند و منطقی است که در انجام نرمش های خاصی که مربیش پیشنهاد کرده است پافشاری داشته باشد.

با این حال همین ورزشکار در صورتی که بر انجام تشریفات پیچیده ای شامل ۳۳ بار چرخیدن بر خلاف جهت عقربه ساعت و سپس ۳۳ دور اطراف استخر که در آن ۳۳ جای خاص را لمس کند اصرار ورزد ممکن است اختلال وسواس فکری عملی داشته باشد.

اگرچه هر ورزشکاری که در تمرین روتین روزانه اش اختلال ایجاد شود ممکن است درجاتی از اضطراب را تجربه کند اما ورزشکار دچار اختلال وسواس فکری عملی در صورتی که نتواند مراسم وسواسی اش را دقیقا به همان شیوه ای که می خواهد به انجام برساند، درجات بالایی از اضطراب را تجربه خواهد کرد .

نکات پایانی

کلید فهم این اختلال روانی به یاد داشتن این نکته است که فرد مبتلا به OCD رویدادهای ذهنی را تجربه می کند که پریشانی آور و اضطراب زا هستند و در نتیجه به منظور کاهش اضطراب یا ممانعت از رخداد آسیب آینده در رفتارهای وسواسی درگیر می شود.

تنها اینکه کسی چیزی را تکراری انجام می دهد یا در مورد یک مسئله بارها فکر می کند بدین معنا نیست که او وسواس فکری عملی یا فکر وسواسی و یا عمل وسواسی دارد.